Opowieści graficzne są coraz silniej obecne w krakowskim obiegu kulturalnym.
Paweł Stachnik
Uważnych czytelników „Kraków Culture” nie powinna zaskoczyć informacja, że wśród rozmaitych rodzajów sztuki uprawianych w naszym mieście jest także sztuka komiksowa. Od lat są bowiem pod Wawelem instytucje, organizacje i środowiska, które komiks propagują, tworzą, wydają. To właśnie dzięki nim jakiś czas temu nasze miasto stało się znaczącym punktem na komiksowej mapie Polski.
Prymat należy do istniejącego od 2012 roku Krakowskiego Stowarzyszenia Komiksowego (KSK). To ono animuje komiksowe życie w Krakowie. Organizuje spotkania z autorami, warsztaty tworzenia opowieści graficznych, wystawy prac, prelekcje tematyczne, a przede wszystkim co roku zaprasza na Krakowski Festiwal Komiksu. Ta odbywająca się w ostatni weekend marca impreza to największe w południowej Polsce wydarzenie dla miłośników historii obrazkowych. W tym roku odbyła się jej trzynasta edycja. Wśród gości byli m.in. autor komiksów prasowych o Ratmanie Tomasz Niewiadomski, niedawny laureat Paszportu „Polityki” Jacek Świdziński i nestor komiksu hiszpańskojęzycznego, 82-letni José Muñoz z Argentyny.
Część festiwalowych wydarzeń była zlokalizowana w Muzeum Komiksu. To niezwykle ważne miejsce w krakowskim środowisku miłośników opowieści graficznych. Założone przez trójkę pasjonatów tej sztuki – Artura Wabika, Wojciecha Jamę i Tomasza Trzaskalika – stało się centrum komiksowego życia Krakowa. W dwóch pomieszczeniach XIX-wiecznej kamienicy przy ulicy Sarego 7 odbywają się wernisaże, spotkania z autorami, wykłady, premiery publikacji, a muzealna czytelnia udostępnia zbiór komiksów, prasy i ponad 600 książek popularnonaukowych. Placówka organizuje co najmniej sześć wystaw rocznie, gromadzi oryginalne plansze komiksowe, szkice, albumy z rysunkami, przymierza się do podjęcia działalności wydawniczej. Stworzyła też społeczność miłośników komiksu (scenarzystów i ilustratorów), którzy spotykają się przy Sarego na cotygodniowych warsztatach. Niektóre z wystaw przygotowanych przez placówkę i związaną z nią Fundację Muzeum Komiksu urosły do wyjątkowej rangi. Wielką ekspozycję Teraz komiks! pokazywaną w 2018 roku w Muzeum Narodowym obejrzało niemal 37 tysięcy widzów. Wystawę w Muzeum Nowej Huty Trzepaki, Reksio, Atari zwiedziło w 2023 roku ponad 40 tysięcy osób! Dużą popularnością cieszyła się także prezentowana w ubiegłym roku przy ulicy Sarego 7 ekspozycja Tytus, Romek i A’Tomek w „Świecie Młodych”.
Na bieżący rok muzeum zaplanowało kolejne sześć ekspozycji. Już teraz można obejrzeć oryginalne plansze komiksowe Tomasza Niewiadomskiego ze wspomnianym Ratmanem w roli głównej. Na majową Noc Muzeów placówka szykuje prezentację współczesnego komiksu polskiego, a na grudzień – wystawę poświęconą Jerzemu Skarżyńskiemu w setną rocznicę urodzin twórcy kultowej serii o Janosiku. Kontynuowana będzie też akcja dedykowania twórcom komiksowym literackich ławeczek na Plantach. Po Arturze Bartelsie i Henryku Jerzym Chmielewskim w tym roku swoje ławeczki otrzymają Marian Walentynowicz oraz wspomniany Jerzy Skarżyński.
Rok temu Wojewódzka Biblioteka Publiczna zainaugurowała Małopolski Festiwal Komiksu (w tym roku odbędzie się w dniach 8–9 czerwca). Od trzech lat w różnych miejscach miasta odbywa się Kraków Zine Fest, czyli kiermasz zinów i niezależnych komiksów. Tematyka komiksowa pojawia się w programie dorocznego krakowskiego konwentu fantastyki Imladris. W ramach Biblioteki Kraków działa Dyskusyjny Klub Komiksu. Przez pięć lat podczas Międzynarodowych Targów Książki w Krakowie odbywał się Salon Komiksu organizowany przez KSK, pasmo komiksowe pojawia się także na Festiwalu Conrada. Z innych inicjatyw wymieńmy jeszcze skwer im. Papcia Chmiela u zbiegu ulicy Królowej Jadwigi i alei Focha, na którym na wniosek stowarzyszenia pamięci autora stanęła szafa do wymiany komiksów oraz rzeźba wannolotu z Księgi V przygód Tytusa, Romka i A’Tomka.
Kraków jako Miasto Literatury UNESCO prowadzi program literackich rezydencji. Obejmuje on także twórców komiksowych, a partnerem w tej dziedzinie jest stolica francuskiego komiksu Angoulême. Od trzech lat kolejni polscy artyści udają się w lipcu na miesiąc do Francji, a w sierpniu francuscy twórcy bandes dessinées przyjeżdżają do Krakowa. Za merytoryczną stronę wymiany rezydenckiej odpowiada KSK, miasto zapewnia zakwaterowanie i stypendium finansowe.
W Krakowie komiks funkcjonuje także w obiegu naukowym i edukacyjnym. Dyplomy ze sztuki komiksu od lat uzyskać można na ASP (jej absolwentem jest m.in. uznany krakowski rysownik Rafał Szłapa). Na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej powstają prace licencjackie i magisterskie o komiksie, a od tego roku studenci kierunku visual studies będą mogli wybrać kurs historii komiksu. Zajęcia poprowadzą członkowie Fundacji Muzeum Komiksu: Artur Wabik, Tomasz Trzaskalik i opiekun kursu – dr. Rafał Kołsut. Już teraz studenci UKEN odbywają praktyki i staże zawodowe w placówce przy ulicy Sarego 7. A w przyszłości planowane są tam obrony prac dyplomowych poświęconych komiksowi.
O docenieniu komiksu jako środka przekazu świadczy fakt, że niektóre z największych krakowskich instytucji zdecydowały się wydać graficzne opowieści. Uczyniły tak Urząd Miasta (Duszyczka w Krakowie. Tajemnica szalonego orkiestmistrza), Muzeum Krakowa (Aptekarz w getcie krakowskim. Opowieść o Tadeuszu Pankiewiczu), Muzeum AK (m.in. Poganowie. Rodzeństwo w konspiracji) oraz Komitet Kopca Kościuszki (m.in. Kościuszko. Cena wolności). Serię albumów przeznaczonych dla młodych czytelników Karol i Karolina na Wawelu wydaje od 2020 roku muzeum wawelskie. Najnowszy tom Zaginiona dynastia ukazał się w lutym tego roku, prace nad kolejnym trwają. Własną serię graficznych opowieści we współpracy z Muzeum Komiksu rozpoczęło Krakowskie Biuro Festiwalowe (które nota bene szerzej wspiera działalność komiksową w naszym mieście, m.in. jako operator programu Kraków Miasto Literatury UNESCO). Cykl nosi tytuł W(y)kluczenia i traktuje o społecznościach dotkniętych tytułowym wykluczeniem: romskiej, żydowskiej, muzułmańskiej oraz LGBT+. W lutym tego roku ukazał się pierwszy album zatytułowany Kiedyś będzie pięknie poświęcony tej ostatniej mniejszości.
Ciekawostką jest, że lwowskie wydawnictwo komiksowe Ukrainian Assembly Comix w dużym stopniu przeniosło działalność do Krakowa. Jego redaktorka naczelna Rusłana Koropetska mieszka na stałe pod Wawelem. Oficyna chce wejść na polski rynek i wydawać tu ukraińskich autorów – i na odwrót: w Ukrainie publikować komiksy polskie.
Jak widać, komiks w Krakowie nie powiedział jeszcze ostatniego słowa.
Paweł Stachnik – dziennikarz i redaktor, absolwent UJ. Publikował m.in. w „Dzienniku Polskim”, „Gazecie Krakowskiej”, „Krakowie”, „Naszej Historii”, „Sowińcu”, „Małopolsce”. Miłośnik Krakowa i jego przeszłości.
Tekst został opublikowany w kwartalniku „Kraków Culture” 1/2024.
