Festiwale muzyczne stanowią jedną z najważniejszych i najchętniej wykorzystywanych przestrzeni obcowania z kulturą.
Obecność wspólnoty, interdyscyplinarność projektów artystycznych, łączenie elementów kultury wysokiej i popularnej, hybrydowość działań i korzystanie z najnowszych technologii – te elementy będące dziś nieodłączną częścią festiwali sprzyjają diagnozowaniu problemów, które mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania świata opisywanego dziś w dużej mierze poprzez użycie przedrostka post.
Ars gratia artis?
Postrzeganie sztuki determinowane jest przez horyzont, jaki wyznaczyły współczesnemu odbiorcy poszczególne epoki. Na jednym jego krańcu wyłania się humanistyczna nostalgia za ars gratia artis, na drugim – postmodernistyczna tendencja do zacierania granic między sztuką a innymi praktykami kulturowymi. Zresztą, gdybyśmy cofnęli się do czasów platońskich, okazałoby się, że Ateńczykom trudno byłoby uznać kategorię „sztuki autonomicznej”. Każda praktyka kulturowa była, powiedzielibyśmy dzisiaj, „polityczna”, gdyż jej tło stanowiły zawsze sprawy polis. Niezależnie od nurtów myślowych, zmieniających się czasów, artyści jako ci, którzy na sobie skupiali uwagę innych, ponosili odpowiedzialność społeczną. Nie inaczej jest dzisiaj – spoczywa ona w tym samym stopniu na twórcach i kuratorach festiwali muzycznych. To oni decydują, jakie wartości eksponowane są w czasie wydarzenia, o jakich palących kwestiach należy mówić głośno i komu udzielić głosu, by zabrzmiał w przestrzeni publicznej – słyszalny i wyraźny.
Ostatni bastion przyzwoitości
Poszukiwanie powiązań między odmiennościami i budowanie oryginalnych platform do opowiedzenia przeciwstawnych historii to domena jednej z najważniejszych krakowskich marek festiwalowych – Sacrum Profanum. Festiwal zapewnia zaproszonym do współpracy artystom miejsce do swobodnej wypowiedzi, stwarza warunki do zajęcia zdecydowanego stanowiska w kwestiach społeczno-politycznych. „Jestem przekonany, że to właśnie za pośrednictwem kultury i sztuki najlepiej prowadzić dialog, uwrażliwiać, poszerzać perspektywę odbiorców oraz inspirować zmianę. Obecny dyskurs publiczny jest bardzo agresywny i populistyczny, przez to też mocno spolaryzowany i nieskuteczny, a kultura jawi się w tej perspektywie jako ostatni bastion przyzwoitości” – zaznacza kurator festiwalu Krzysztof Pietraszewski. W tekście wprowadzającym do tegorocznej edycji porównuje on multiwersum, będące tematem przewodnim festiwalu, do muzyki współczesnej. Wielowymiarowość i zdolność do tworzenia przestrzeni dla wielu światów równolegle upodabnia, jego zdaniem, oba te obszary. Pietraszewski wskazuje także na analogię pomiędzy „superbohaterami” oraz artystami, których twórczość pomaga dostrzec i zrozumieć złożoność rozwiązań stanowiących odpowiedź na aktualne kryzysy. Z zapowiedzi w subtelny sposób wyłania się jedna z istotnych dla festiwalu wartości: różnorodność.
Eko-opera NeoArctic, Sacrum Profanum 2022
fot. Joanna Gałuszka
Narzędzie do zmiany myślenia
Powyższa narracja znajduje odzwierciedlenie także w minionych edycjach Sacrum Profanum. Gdy świat zmagał się z pandemią koronawirusa, a branża muzyczna konfrontowała się z niemal apokaliptyczną wizją zaniku własnego istnienia, festiwal położył nacisk na solidarność środowiskową z polskimi artystami. Był to nie tylko gest w stronę muzyków, ale także zalążek istotnej dyskusji, jak unikać w programowaniu wydarzeń nadmiernej skłonności do retrospekcji, z pominięciem wielu współczesnych wątków, a co za tym idzie – żyjących artystów. Z kolei ubiegłoroczny festiwal układał się w opowieść o ekologii. Jednym z najmocniejszych punktów wydarzenia była eko-opera w rytmie techno, przedsięwzięcie łączące śpiew klasyczny, muzykę elektroniczną, inscenizację ruchową oraz wizualizacje bazujące na fotografiach NASA. Poza wspomnianymi ideami, wyznaczającymi rytm i wizję poszczególnych odsłon Sacrum Profanum, festiwal od lat wyróżnia stosowanie parytetów genderowych w programowaniu. Krzysztof Pietraszewski podkreśla, że było to dla niego istotne wyzwanie: „Powstało kilka specjalnych projektów promujących twórczość kobiet, jak choćby koncert oktetu Marka Pospieszalskiego z materiałem polskich kompozytorek. Sacrum Profanum staje się narzędziem i miejscem zmiany myślenia o programowaniu wśród innych wykonawców, kuratorów czy partnerów, z którymi współpracujemy”.
Koncert Polskie kompozytorki XX wieku, Sacrum Profanum 2022
fot. Joanna Gałuszka
Egalitarność krakowskiego festiwalu manifestuje się także wśród publiczności. Wbrew temu, co można by pomyśleć, na widowni zasiada bardzo różnorodna grupa odbiorców kultury. To nie tylko koneserzy muzyki nowej, ale przede wszystkim osoby otwarte na poznawanie meandrów współczesności, wyrażanych w dźwięku, ruchu i obrazie.
Wizja przyszłości
Na status marki wizjonerskiej na skalę światową w ciągu dwóch dekad zapracował festiwal Unsound. Radykalizm polegający na legitymizowaniu nowych brzmień i scen muzycznych przekłada się także na społeczny wymiar wydarzenia. Festiwal słynie z zaangażowania w sprawy, które aktualnie dominują w dyskursie publicznym. Zasięgiem wykracza poza Kraków i Polskę, bo organizuje wydarzenia pod własną marką m.in. w Londynie, Nowym Jorku, Toronto, Adelajdzie, jak również w miastach Europy Wschodniej, Azji Centralnej i Kaukazu. Ubiegłoroczna edycja podejmowała temat „baniek” tworzonych przez różne społeczności, w tym tę festiwalową. Dyskusje, które toczyły się w czasie wydarzenia, miały łączyć, uwalniać od hermetycznych powiązań. To zadanie, które Unsound realizuje konsekwentnie od wielu edycji, a to ubiegłoroczne odczytuję nie tylko jako diagnozę zjawiska społecznego, ale także zasługującą na szacunek festiwalową autolustrację.
W tym roku twórcy wydarzenia, które odbędzie się w Krakowie między 1 a 8 października, zamierzają postawić kolejny niezwykle istotny krok, by przybliżyć uczestników do zrozumienia złożonej rzeczywistości rozgrywającej się przy udziale coraz bardziej zaawansowanych technologii, a przede wszystkim sztucznej inteligencji. Hasłem przewodnim Unsoundu będzie DADA. Powstały w drugiej dekadzie XX wieku ruch o tej nazwie promował ideę opozycji do brutalności I wojny światowej, kształtujących się form nacjonalizmu i kapitalizmu, a także odrzucał zaufanie do postępu opartego na ścisłej wierze w racjonalizm i logikę. Program dadaistów brzmi bardzo współcześnie – odzwierciedla wiele postulatów grup i organizacji stojących w kontrze do populistycznych władz niemal w każdym zakątku świata. Festiwal zamierza wykorzystać tę refleksję w kontekście przyszłości i tego, w jaki sposób można wsłuchać się w to, co ona ze sobą niesie. Zaczerpnięte z dadaizmu radykalizm i wzburzenie będą głównymi tematami październikowej edycji. Aby zrealizować to założenie, do zespołu kuratorskiego wydarzenia dołączy Sztuczno-Inteligentna Artystyczna Dyrekcja (SIAD) formułująca jako doradca niestandardowe pomysły dotyczące programu i nakłaniająca kuratorów do szalonych decyzji. Pioniersko, bezkompromisowo i odważnie – dokładnie tak, jak można było się spodziewać po marce klasy Unsoundu.
Dyskusja Bubbles of Creation, Unsound 2022
fot. Natalia Knyc
W dobie kryzysu słuchania, empatii, otwartości, w cieniu wojen i alarmujących prognoz dotyczących planety rola festiwalu jako przestrzeni, w której doświadczamy solidarności, wydaje się kluczowa. Warto być częścią tej wspólnoty, przysłuchiwać się debatom, korzystać ze sztuki, ale także stawiać krytyczne pytania, na ile głębokie są nasze dyskusje. Dlaczego dyskutujemy? Czy tak wypada? Czy muzyka nie zagłusza istoty rzeczy? Na ile oddajemy głos problemom? Krakowskie festiwale przypominają gwarne agory, na których rozmowa nie cichnie wraz z ostatnim koncertem.
---
