Wystawa Memento vitae to pierwsza prezentacja całej kolekcji malarstwa Józefa Czapskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Tytuł ekspozycji nawiązuje do słów zanotowanych w jednym z ostatnich dzienników przez 91-letniego artystę: „Piątek. Napisałem na okładce tego nowego kajetu tylko: memento! Bo tu nie chodziło mi tylko o memento Mori, ale o memento Vitae, które jeszcze mnie czeka, czy będzie trwało to życie dzień, czy parę lat!”.
Kolekcja ta liczy obecnie (stan na koniec grudnia 2023 roku) 27 obrazów olejnych i 2 olejne szkice do obrazów. Powstała przeważnie dzięki darom, a także pojedynczym zakupom. Już w roku 1958, dzięki staraniom legendarnej kustoszki muzeum, Heleny Blum, zakupiono bezpośrednio od autora Czerwoną kawiarnię (1956), w roku 1960 Ministrantów (1955), a w roku 1967 Starą kobietę – Femme Forte (1965). W roku 1991 dzięki Tadeuszowi Nyczkowi MNK zakupiło Kobietę w oknie (1977) ze zbiorów Katarzyny i Zbigniewa Herbertów, a w latach 2021–2022 Parę (niedatowany) i Młodzieńców na plaży w Dinard (1970) od Renaty i Marka Szypulskich.ł e
Obrazy Czapskiego ze swoich zbiorów darowali MNK Elżbieta Colin-Łubieńska, Barbara i Richard Aeschlimannowie, Adela Maria z Bohomolców Żeleńska i Władysław Żeleński, siostry Łubieńskie – Róża (pseudonim artystyczny Rula Lenska), Gabriela Łubieńska-Steele i Anna, Lady Frances Phipps, Krystyna Zachwatowicz-Wajdowa i Andrzej Wajda, Renata i Marek Szypulscy oraz Polski Fundusz Humanitarny (Fonds Humanitaire Polonais) w Lailly-en-Val we Francji.
Najwcześniejszy obraz w kolekcji to Patrycja Newey w „Tosce” (1953); najpóźniejsze pochodzą z końca lat 80. i początku lat 90., gdy artysta był już – jak pisał w dziennikach – „prawie zupełnie ślepy”.
Józef Czapski, choć czerpał z malarstwa francuskiego i był zmuszony żyć i tworzyć na emigracji, widział swoje malarstwo przede wszystkim w Polsce, na tle malarstwa polskiego. Pod koniec życia rozmyślał nad sensem swojej pracy i tym, co zostanie.
