Najpiękniejsza ze sztuk

Festiwal Opera Rara Kraków po raz kolejny przypomina, że opera jest wielobarwną syntezą muzyki, teatru, literatury i sztuk wizualnych.

Tekst: Barbara Skowrońska, Kraków Culture

Aktualny repertuar światowych scen operowych obejmuje około kilku setek tytułów, zaś repertuar „żelazny” ogranicza się do mniej więcej dwustu. A przecież od początku istnienia opery powstało ich podobno kilkadziesiąt tysięcy! Pozostając więc w zgodzie ze swoją nazwą (przymiotnik „rara” zobowiązuje!), festiwal Opera Rara Kraków prezentuje kompozycje z całej, liczącej ponad 400 lat historii gatunku i sięga daleko poza operowy kanon, konwencję i schemat. Organizowane przez Capellę Cracoviensis wydarzenie od 2017 roku odbywa się w formule festiwalowej, choć rozłożonej na kilka odsłon w ciągu roku. Jego najważniejszy akcent czeka nas jak zwykle w okresie karnawału, na który w czasach Vivaldiego czy Handla przypadało apogeum operowych nowości i premier.

Interakcje i konfrontacje
Nie braknie ich też w programie Opera Rara Kraków 2024 – a ten pokazuje, że mówimy o gatunku, który wciąż się rozwija, poszukuje nowych środków wyrazu i potrafi korzystać z dobrodziejstw nowoczesności. W operze Solaris Karola Nepelskiego do libretta i w reżyserii Waldemara Raźniaka, którą usłyszymy w Krakowie po raz pierwszy, futurystyczna fabuła na motywach powieści Stanisława Lema stała się impulsem do wykorzystania intrygujących rozwiązań wykonawczych: aktorzy dramatyczni wchodzą w interakcję z muzyką dzięki systemowi uruchamiającemu za pomocą mowy rodzaj elektronicznego śpiewu.
Nowoczesny rys będzie też nosić opera Ja, Şeküre z muzyką i librettem Aleksandra Nowaka inspirowana powieścią Orhana Pamuka Nazywam się Czerwień. „To będzie w pewnym sensie produkcja sceniczna, choć bez klasycznie rozumianej akcji – raczej rodzaj operowej instalacji” – tak przygotowywaną prapremierę pełnej wersji dzieła opisuje Marzena Lubaszka, menedżerka festiwalu.
Współczesność można także opowiadać, zderzając ją z muzyką baroku, jak zamierza to uczynić Krzysztof Garbaczewski. W oratorium Giacoma Carissimiego Jephte, którego XVII-wieczną partyturą zaopiekuje się wirtuoz dawnych instrumentów szarpanych Andreas Arend, reżyser dostrzegł analogię do wieku XXI i wydarzeń z pierwszych stron gazet – konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Wiele twarzy opery
„Pomysł na prezentację An Index of Metals wziął się z naszych rozmów ze Spółdzielnią Muzyczną – to zespół wyszedł z tą inicjatywą” – zdradza kulisy powstawania programu Opera Rara Kraków 2024 Marzena Lubaszka. W wideooperze Fausta Romitellego elementy teatralne mieszają się z obrazem, słowem, brzmieniem instrumentów klasycznych i gitary elektrycznej oraz elektroniką, a w jej opisie (autorstwa samego kompozytora) kluczowe miejsce zajmują takie pojęcia jak „percepcja totalna”, „rytuał inicjacji” czy „immersja”. „Chcemy pokazywać rozmaite oblicza świata operowego i połączeń wokalno-instrumentalnych, i to jest właśnie jedno z tych oblicz” – tłumaczy menedżerka festiwalu.
Do nurtu prezentacji różnych twarzy gatunku zaliczyć można także recitale, które zawsze są ważnym punktem w programie festiwalu, bo jak przypomina Jan Tomasz Adamus, szef Capelli Cracoviensis i dyrektor artystyczny Opera Rara Kraków, podstawą opery, elementem, bez którego nie może ona istnieć, jest ludzki głos. W minionych edycjach w Krakowie śpiewali już Jakub Józef Orliński, Samuel Mariño, Adriana Kučerová czy Patricia Petibon, ostatniej jesieni wystąpił tu Philippe Jaroussky. Tym razem posłuchamy Thomasa E. Bauera, rozchwytywanego na całym świecie barytona, a jego wykonaniu – słynnego Schubertowskiego cyklu Winterreise.
Operowych tropów warto szukać też w dziełach, które nominalnie przynależą do innych form, jak Pierwsza noc Walpurgii Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, ballada na głosy solowe, chór i orkiestrę, której wykonanie przez zespół festiwalowy pod batutą Jana Tomasza Adamusa, szefa Capelli Cracoviensis i dyrektora artystycznego Opera Rara Kraków, wzbogacą elementy inscenizacji.

W duchu tradycji
Rozmaitość opery to także jej klasyczna odsłona, jak Mozartowski Idomeneo – to rzadko wykonywane w Polsce dzieło przygotowuje Capella Cracoviensis pod batutą Alessandra Moccii, a wśród śpiewaków usłyszymy takie gwiazdy jak Anna Prohaska czy Ian Bostridge. Organizatorzy nawiązują w ten sposób do czasów, gdy Opera Rara była jeszcze cyklem pojedynczych koncertowych prezentacji oper XVII- i XVIII-wiecznych, a zarazem wskazują, że to wciąż ważny element tego, co dzieje się w muzycznym świecie.

***
Oddajmy jeszcze raz głos Marzenie Lubaszce: „Chcemy pokazywać operę poprzez jej niesamowite bogactwo, poprzez przegląd stylów, gatunków i czasów. Także dzięki temu festiwal jest postrzegany w Polsce, Europie i na świecie jako partner do rozmaitych działań artystycznych. Śpiewacy, muzycy, reżyserzy, dyrygenci chętnie pojawiają się w Krakowie i nie tylko »odgrywają« to, co aktualnie mają w repertuarze, ale współtworzą z nami spektakle czy koncerty”. Właśnie tak rodzi się bieżący repertuar festiwalu czy takie wydarzenia, jak koncert inauguracyjny World Opera Day, jesiennej odsłony Opera Rara Kraków, podczas którego Christina Pluhar wraz z zespołem L’Arpeggiata zaprezentowała Orfeusza Monteverdiego, a potem dała się namówić na poprowadzenie Capelli Cracoviensis w wykonaniu Requiem Mozarta (jak się okazało, po raz pierwszy w karierze!). „Najważniejsze jest to, żeby po prostu pokazywać dobrą sztukę” – podsumowuje menedżerka Opera Rara Kraków.

1 lutego 2024, czwartek 19.00
2 lutego 2024, piątek 19.00
3 lutego 2024, sobota 13.00 lunchtime opera
4 lutego 2024, niedziela 16.00 sunday afternoon performance
Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS UJ, ul. Czerwone Maki 98
Karol Nepelski Solaris
Waldemar Raźniak reżyseria
Hashtag Ensemble
Lilianna Krych dyrygent
produkcja: Opera Rara Kraków i Narodowy Stary Teatr

6 lutego 2024, wtorek 19.00
7 lutego 2024, środa 19.00
8 lutego 2024, czwartek 19.00
Cricoteka
Fausto Romitelli An Index of Metals
Kenka Lekovich libretto
Paolo Pachini Leonardo Romoli wideo
Anna Zawisza sopran
Spółdzielnia Muzyczna

8 lutego 2024, czwartek 19.00
10 lutego 2024, sobota 19.30
11 lutego 2024, niedziela 16.00
Teatr Łaźnia Nowa
Filiberto Laurenzi Guerra non porta serenata
***
Giacomo Carissimi Jephte
Krzysztof Garbaczewski inscenizacja
Jefte – Zbigniew Malak tenor
Córka Jeftego – Solomiia Pavlenko sopran
Magdalena Łukawska sopran
Antonina Ruda sopran
Matylda Staśto alt
Jarosław Kitala bas
Andreas Arend teorba/kierownictwo muzyczne

9 lutego 2024, piątek 19.00
10 lutego 2024, sobota 16.00
11 lutego 2024, niedziela 12.00
Teatr im. Juliusza Słowackiego
Aleksander Nowak Ja, Şeküre
Marcin Chlanda inscenizacja
Jędrzej Jęcikowski światło
Şeküre – Aleksandra Żakiewicz sopran
Meddah – Jan Jakub Monowid kontratenor
Kara – Bartosz Gorzkowski tenor
Ilustrator I – Sebastian Szumski baryton
Ilustrator II – Jacek Wróbel baryton
Enişte – Maciej Straburzyński bas
Spółdzielnia Muzyczna
Chór Polskiego Radia
Maciej Tomasiewicz dyrygent

9 lutego 2024, piątek 17.00
Teatr im. Juliusza Słowackiego, Sala Lustrzana
Franz Schubert Winterreise
Thomas E. Bauer baryton
Siegfried Mause fortepian

11 lutego 2024, niedziela 19.30
12 lutego 2024, poniedziałek 19.00
Teatr Łaźnia Nowa
Felix Mendelssohn Die erste Walpurgisnacht
Piotr Stanek Mikołaj Karczewski choreografia
Capella Cracoviensis
Jan Tomasz Adamus dyrygent

18 lutego 2024, niedziela 19.00
Teatr im. Juliusza Słowackiego
Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneo wersja koncertowa
Idomeneo – Ian Bostridge tenor
Idamante – Kangmin Justin Kim kontratenor
Ilia – Anna Prohaska sopran
Elettra – Ewa Tracz sopran
Arbace – Juan Sancho tenor
Gran Sacerdote – Krzysztof Lachman tenor
Capella Cracoviensis
Alessandro Moccia dyrygent