Do kogo należy kosmos? – to pierwsza wystawa prac Zygmunta Rytki zrealizowana po jego śmierci z wykorzystaniem opracowanego cyfrowo archiwum artysty. Punkt wyjścia konstrukcji wystawy stanowi cykl Fotowizja, którego główna część powstała w latach 1978–1983. Był to okres obejmujący końcówkę gierkowskiej idei stworzenia socjalistycznego społeczeństwa konsumpcyjnego, późniejszych strajków, walki o legalizację Solidarności oraz wprowadzenie stanu wojennego w Polsce, a także czas nasilenia propagandy i medialnej manipulacji w kanałach informacyjnych sterowanych przez rządzących. W tym czasie Rytka rozpoczął realizację projektu opartego na fotografowaniu ekranu telewizora. Wykonał w ten sposób ponad pięć tysięcy zdjęć, w większości nigdy nie publikowanych. Fotografie te nie tylko ukazują klimat polityczny i kulturalny końcówki lat 70. i początku lat 80., ale też wykraczają daleko poza dosłowność, układając się w strumień niepokojących obrazów, jak gdyby wyciągniętych ze zbiorowej świadomości nowoczesnego społeczeństwa.
Pozostałe prace zamieszczone na wystawie również odnoszą się do relacji między władzą i społeczeństwem w kontekście mediów, propagandy i manipulacji. Znajduje się wśród nich mało znany cykl fotografii pod tytułem 1981, przedstawiających postaci czytające gazety z aktualnymi doniesieniami z obrad partii. Nie widzimy na nich twarzy czytających, tylko dłonie, papierosy, ciemne sylwetki, płaszcze i kapelusze. To właśnie te ludzkie kontury tworzą ramę dla propagandowych treści zamieszczonych w gazetach. Wystawa obejmuje także fragment twórczości artysty z zakresu filmu i wideo. Fiat 126p to ironiczny film pochodzący z 1976 roku, w którym autor w popartowskim duchu przedstawia produkowanego od 1973 roku malucha jako obiekt seksualnego pożądania. Zmontowana w formacie wideo w 1988 roku praca pod tytułem Retransmisja jest filmowym odpowiednikiem Fotowizji, zapisem atmosfery tamtego czasu oraz języka PRL-owskich mass mediów wraz z autorskim komentarzem.
Tytułowe pytanie, zaczerpnięte z jednego z kadrów zawartych w cyklu Fotowizja, potraktować można jako wezwanie do samodzielnego gromadzenia i przetwarzania informacji, do wzięcia aparatu w swoje ręce. Jednocześnie obrazy znajdujące się w archiwum tego projektu rezonują z bieżącymi niepokojami dotyczącymi przyszłości ludzkości. W czasach, gdy coraz częściej rozmawiamy o apokaliptycznych scenariuszach, aktualne staje się pytanie, czy kosmos i nasze życie należą do nas?
Zygmunt Rytka (1947–2018) – artysta intermedialny związany ze środowiskiem polskiej neoawangardy lat 70. oraz późniejszym środowiskiem sztuki niezależnej lat 80. Autor cykli fotograficznych, filmów eksperymentalnych i prac wideo, a także powstałych po roku 2000 instalacji oraz obiektów. Opracowaniem archiwum artysty zajmuje się obecnie Fundacja Sztuk Wizualnych w Krakowie oraz Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ w Sokołowsku. Efekty pracy nad archiwum zobaczyć można na stronie internetowej pod adresem zygmuntrytka.pl
***
Czynne: czw., pt. 15–19. sb., nd. 11–19
