NIECZYNNE DO ODWOŁANIA
Nowa ekspozycja w Niepołomicach jest różna zarówno od prezentowanej w zamkowych salach w latach 2007–2010, jak i od otwartej w lipcu 2010 roku Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Wcześniejsza wystawa w niepołomickim Zamku ukazywała stylistyczne przemiany w sztuce polskiej od ostatniego ćwierćwiecza XVIII wieku aż po koniec wieku XIX, a więc od klasycyzmu po symbolizm, akcentując wybrane zjawiska dotyczące poszczególnych epok czy środowisk artystycznych.
Koncepcja nowego pokazu została oparta na przedstawieniu poszczególnych gatunków malarstwa, wyodrębnionych i zhierarchizowanych w XVII wieku przez francuską Królewską Akademię Malarstwa i Rzeźby. Najwyższą rangę przyznano wówczas dziełom zawierającym najwięcej pierwiastka intelektualnego, wymagającym od artysty wszechstronnej wiedzy humanistycznej i przyrodniczej, a także dużych umiejętności kompozycyjnych i warsztatowych; najniżej oceniono te, które uznawano za pozbawione głębszej myśli, a w sensie warsztatowym za nieskomplikowaną imitację natury. Na szczycie hierarchii stanęło więc malarstwo historyczne, do którego zaliczano zarówno przedstawienia ukazujące ważne wydarzenia z dziejów państw i narodów, jak i sceny mitologiczne, religijne, alegoryczne oraz oparte na wątkach zaczerpniętych z literatury. Niżej plasował się portret, często zawierający elementy alegorii czy rodzajowości. Po nim następowało malarstwo rodzajowe i pejzażowe. To ostatnie zyskiwało uznanie wtedy tylko, gdy ukazywało naturę jako dzieło Boga, odbicie jego doskonałości. Musiało zatem przedstawiać jej piękno, niezniszczalność i potęgę, eliminować zaś to, co brzydkie i przypadkowe.
Poglądy estetyczne zmieniały się w kolejnych epokach, przynosząc przeobrażenia ideowe i stylistyczne w obrębie poszczególnych gatunków. Niemniej ustanowione w XVII wieku zasady wartościowania dzieł z uwagi na temat obowiązywały w oficjalnym życiu artystycznym i nauczaniu akademickim niemal aż do modernistycznego przełomu.
W sztuce polskiej XIX wieku, z uwagi na utratę państwowej suwerenności i podział społeczeństwa na obywateli dzielnic rządzonych przez zaborców, zaznaczyły się odrębne cechy tematyczne, egzemplifikujące własne doświadczenia historyczne, ukazujące materialny dorobek narodu i wypracowane przez wieki wartości kulturowe. Malarstwo i rzeźba stały się „orężem w walce” o zachowanie narodowej tożsamości. Zyskały moc ocalającą, mitotwórczą, przenoszącą życie narodu w sferę duchową, niedostępną dla wrogów. W ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku zaznaczyła się jednak w sztuce polskiej silna tendencja do uwolnienia twórczości od pozaartystycznych zadań i uwarunkowań. Wielu artystów podążyło w kierunku rozwiązywania w malarstwie i rzeźbie zagadnień czysto formalnych, w duchu nowych założeń ideowych i estetycznych epoki.
Wokół tych zagadnień powstał scenariusz nowej ekspozycji. Będzie miała ona inną wartość poznawczą. Zasygnalizowane problemy zostaną ukazane rzecz jasna na tyle, na ile pozwalają muzealne zbiory malarstwa i rzeźby XIX wieku. Zobaczymy dzieła już znane z dotychczasowej ekspozycji – obrazy Marcella Bacciarellego, Józefa Peszki, Kazimierza Wojniakowskiego, Piotra Michałowskiego, Artura Grottgera, Maurycego Gottlieba, Wojciecha Gersona, Franciszka Kostrzewskiego, Aleksandra Kotsisa, Leona Kaplińskiego, Henryka Siemiradzkiego, Aleksandra Gierymskiego, Jacka Malczewskiego, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego, rzeźby Wiktora Brodzkiego, Antoniego Kurzawy czy Franciszka Wyspiańskiego – ale i inne, pochodzące z zasobów magazynowych Muzeum – płótna Ludomira Benedyktowicza, Józefa Unierzyskiego, Franciszka Żmurki, Jana Ciąglińskiego i Olgi Boznańskiej oraz rzeźby Marcelego Guyskiego, Teodora Rygiera i Tadeusza Barącza.
Wystawa zostanie rozmieszczona w ośmiu salach niepołomickiego Zamku, za wystawą sztuki zachodnioeuropejskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego.
Wacława Milewska
Bilety: 10/6 zł (obejmuje także zwiedzanie wystawy malarstwa i rzeźby z XVII-XX w. Europejski Salon)
