Stawiany obok klasyków filozofii fenomenolog, autor porównywanego z Metafizyką Arystotelesa Sporu o istnienie świata – był także artystą.
W czerwcu tego roku przypada 50. rocznica śmierci jednego z najwybitniejszych polskich filozofów – Romana Ingardena (1893-1970). Uczeń Edmunda Husserla, profesor na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, po wojnie związany z krakowskim Uniwersytetem Jagiellońskim, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk – pozostawił po sobie ogromny dorobek, w którego skład wchodzą książki, artykuły, przekłady, rękopisy o szerokim zakresie tematycznym: od filozofii literatury, przez estetykę i teorię poznania, po ontologię. Choć punktem wyjścia jego prac była fenomenologia, z czasem wypracował własny, oryginalny styl myślenia oraz terminologię wzbogacającą polski język filozofii. Na świecie uznanie przyniosły mu głównie prace z dziedziny estetyki, a tłumaczone na wiele języków rozważania o teorii sztuki cieszą się ogromną popularnością do dziś. W przekonaniu o wyjątkowości dzieła i postawy polskiego uczonego Sejm RP ustanowił rok 2020 Rokiem Romana Ingardena.
Przyszły uczony urodził się w Krakowie jako syn znanego inżyniera hydrologa i nauczycielki. W młodości przejawiał różne, podsycane przez rodzinę talenty, ukończył m.in. klasę skrzypiec w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. Od początku pociągała go także nauka, jednak przede wszystkim chciał zostać poetą. Być może to właśnie porzucone marzenie o karierze literata zaowocowało później analizami estetycznymi i filozoficzną teorią dzieła literackiego. W 1912 roku Roman Ingarden rozpoczął studia matematyki i filozofii na Uniwersytecie Lwowskim, zaś w kolejnych latach kontynuował edukację w Wiedniu, a także w Getyndze i Fryburgu Bryzgowijskim, gdzie wielki wpływ wywarł na niego inicjator ruchu fenomenologicznego Edmund Husserl. W 1918 roku obronił napisaną pod jego kierunkiem pracę doktorską. Po powrocie do wolnej Polski pracował jako nauczyciel gimnazjalny, a po uzyskaniu habilitacji został wykładowcą na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w roku 1933 otrzymał profesurę. Po wojnie zamieszkał w Krakowie i jako profesor zwyczajny objął II Katedrę Filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Z nastaniem reżimu politycznego lat 50. zmuszony był na sześć lat zawiesić pracę dydaktyczną, nie mógł także publikować swoich aktualnych rozważań. Po odwilży październikowej, pod koniec 1956 roku powrócił na uczelnię, gdzie w kolejnym roku akademickim powierzono mu stanowisko kierownika Katedry Filozofii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ. Na uczelni skupił wokół siebie liczne grono uczniów i wraz z nimi stworzył w Krakowie najsilniejszy ośrodek polskiej fenomenologii. Roman Ingarden zmarł nagle 14 czerwca 1970 roku, dzień po górskiej wycieczce. Mimo że od kilku lat przebywał już wówczas na emeryturze, do końca pozostał młody duchem, pełen naukowej pasji i sił twórczych.
Pokolenia studentów różnych kierunków zgłębiają tomy opus magnum Romana Ingardena – Sporu o istnienie świata. Filozof pracował nad nim intensywnie podczas II wojny światowej w okupowanym najpierw przez Rosjan, a potem Niemców Lwowie. W absolutnie niesprzyjających warunkach, w sytuacji totalnego zniewolenia stworzył rozprawę, która stała się sztandarowym dziełem fenomenologii i ważnym punktem odniesienia dla innych filozofów w Polsce i na świecie. Czytamy także klasyczne dziś jego pisma o sposobie istnienia dzieła sztuki czy naturze człowieka rozdartego pomiędzy sferą natury i kultury. Jednak czy zdajemy sobie sprawę, że autor Studiów z estetyki, rozważań o poznaniu dzieła literackiego czy dysertacji o tożsamości utworu muzycznego sam także był artystą? Twórcze pasje realizował przez kilkadziesiąt lat – jako fotograf. Najwięcej zdjęć powstało w latach 1950-1956, gdy wykluczony z publicznej działalności nie mógł prowadzić wykładów ani ogłaszać naukowych artykułów. W zbiorach rodzinnych zachowała się ogromna kolekcja fotografii, którą wnuk profesora Krzysztof Ingarden postanowił powierzyć Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie. Do Archiwum MOCAK-u trafiło pięć tysięcy zdjęć z lat 1940-1970. Autoportrety i portrety, przyroda, architektura, martwe natury – czarno białe obrazy odsłaniają nieznaną twarz Romana Ingardena: posągowy uczony okazuje się człowiekiem romantycznym, psychologicznie wnikliwym, czułym na ulotność piękna. Uzbrojony w naukowy aparat poznawczy filozof odkrywa przed nami swoją wrażliwość oraz nieśmiałość wobec świata, któremu się przygląda.
Przekazana do Archiwum MOCAK-u kolekcja artystycznych fotografii Romana Ingardena wpisuje się w cykl projektów, w których krakowskie muzeum prezentuje znanych poetów, prozaików i myślicieli w ich mniej oczywistych rolach twórczych – jako malarzy, rysowników, twórców kolaży czy fotografów. Dotychczas zorganizowano m.in. wystawy poświęcone wybitnym pisarzom i poetom, w tym kolaży Wisławy Szymborskiej i Herty Müller, rysunków Zbigniewa Herberta czy obrazów Joachima Ringelnatza. Każdej z nich towarzyszyła obszerna publikacja analizująca i porównująca różne uprawiane przez autora dziedziny twórczości. Z niecierpliwością czekamy na kolejną z serii nieoczywistych prezentacji – Romana Ingardena.
W obecnym trudnym czasie sięgnijmy do Książeczki o człowieku – w zawartych w niej, napisanych w przystępny sposób tekstach wielki filozof wskazuje nam kierunki myślenia o tym, kim jesteśmy dla siebie, czym wyróżniamy się w przyrodzie, jak radzimy sobie z czasem i przemijaniem, kiedy czujemy się wolni, czym jest odpowiedzialność… „Jestem siłą, która się ostaje w przeciwnościach losu, gdy czuje i wie, że swobodnym swym czynem z niebytu wywoła to, co po niej pozostanie, gdy sama się już w walce spali. Jestem siłą, co chce być wolna. I nawet trwanie swoje wolności poświęci. […] Trwać i być wolna może tylko wtedy, jeśli sama siebie dobrowolnie odda na wytwarzanie dobra, prawdy i piękna. Wówczas dopiero istnieje” – to słowa, które pozostają aktualne bez względu na czas i sytuację, w których je czytamy. (Dorota Dziunikowska, magazyn „Karnet”)
Tekst powstał w oparciu o materiały MOCAK-u.
