Co znaczy awangarda w Polsce? Stulecie pierwszej manifestacji polskiej sztuki awangardowej to dobra okazja, by przyjrzeć się rozmaitym jej przejawom i kontynuacjom.
Za symboliczny początek polskiej awangardy można uznać rok 1917 – wówczas w krakowskim Pałacu Sztuki otwarta została I Wystawa Ekspresjonistów Polskich. Zaprezentowano blisko sto dzieł osiemnastu autorów zbuntowanych przeciwko obowiązującym konwencjom, m.in. późniejszych formistów: Leona Chwistka, Tytusa Czyżewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Zbigniewa i Andrzeja Pronaszków. Była to pierwsza tak ważna i wpisująca się w światowe trendy manifestacja sztuki awangardowej w Polsce – zapowiedź nowego spojrzenia na formę i funkcję sztuki. Polskie środowisko artystyczne dwudziestolecia międzywojennego otwarło się na eksperyment i nowe nurty, a dzieła kontynuatorów wyznaczonego przez ekspresjonistów, a później formistów kierunku stanowiły w latach 20. i 30. XX wieku istotny element sztuki europejskiej. Wywarły także wielki wpływ na kulturę kolejnych dekad XX wieku: sztukę, literaturę, teatr, film, architekturę, wzornictwo czy modę.
Muzeum Narodowe w Krakowie włącza się w ogólnopolskie obchody stulecia awangardy w Polsce wystawą Potęga awangardy w Kamienicy Szołayskich (od 10 marca). Ekspozycja jest modyfikacją prezentacji The Power of the Avant-Garde. Now and Then, która do stycznia tego roku pokazywana była w Palais des Beaux-Arts w Brukseli i stanowiła konfrontację twórczości awangardowej z pierwszej połowy XX wieku ze sztuką czasów obecnych. Krakowska odsłona tego pokazu obejmie 85 dzieł, w tym autorstwa takich gwiazd, jak: Alexander Archipenko, Hans Arp, Max Ernst, Fernand Léger, Kazimierz Malewicz, Piet Mondrian, Edward Munch, Sean Scully i Jeff Wall. Polską sztukę reprezentować będą rzeźbiarka Katarzyna Kobro, twórca unizmu Władysław Strzemiński, autor teorii „wielości rzeczywistości” Leon Chwistek, wyznawca „czystej formy” Witkacy czy Bohdan Lachert – awangardowy architekt II Rzeczypospolitej, a także młodsi, m.in.: współzałożyciel drugiej Grupy Krakowskiej Andrzej Pawłowski, pionier muzyki elektronicznej Eugeniusz Rudnik, twórca filmów animowanych Jerzy Kucia czy współczesna konceptualistka Monika Sosnowska. Jak zapowiadają organizatorzy, rozmaite, dawniejsze i bardziej aktualne tendencje sztuki awangardowej złożą się na panoramę sztuki XX wieku – zrywającej z tradycją mimetyczną, kreującej własne światy, utopijnej i antycypującej społeczne prądy i tendencje.
Z kolei dla Cricoteki stulecie awangardy w Polsce stało się okazją, aby przypomnieć autorski pokaz prac Tadeusza Kantora i artystów z kręgu teatru Cricot 2, który towarzyszył zorganizowanej w 1979 roku wystawie Awangarda polska 1910-1978 w Palazzo delle Esposizioni w Rzymie. Na wystawie Biel kolorem śniegu. Tadeusz Kantor i artyści z kręgu Cricot 2. Rzym 1979 (od 4 marca) pokazane zostaną ambalaże, które sam Kantor wybrał na włoską prezentację jako przykłady awangardowych wątków swojej twórczości. Obejrzymy je w sąsiedztwie prac artystów współtworzących Cricot 2: Marii Jaremy, Marii Stangret-Kantor, Zbigniewa Gostomskiego, Kazimierza Mikulskiego, Andrzeja Wełmińskiego i Romana Siwulaka. Nawiązaniem do jednej z sal rzymskiej wystawy (Kantor zaaranżował w niej „szaleństwo katalogowania”, zapełniając przestrzeń fotografiami, manifestami, wizerunkami dzieł i archiwaliami) będzie prezentacja dokumentacji działań teatru Cricot 2 w Galerii-Pracowni Tadeusza Kantora.
W zaplanowane na 2017 rok odkrywanie różnych przejawów awangardy w Polsce zaangażowało się kilkadziesiąt instytucji kultury w całym kraju – muzeów, galerii, centrów kultury, uczelni i instytutów, a patronat nad obchodami sprawują Prezydent RP oraz Polski Komitet ds. UNESCO. (Dorota Dziunikowska, miesięcznik „Karnet”)
