Co sprawia, że coś jest dla nas widzialne, a coś innego znajduje się poza zasięgiem wzroku? Podczas Festiwalu Conrada będziemy spoglądać na różne zjawiska z kilku perspektyw, przede wszystkim z tych nieoczywistych.
„Kiedy byłem małym chłopczykiem, miałem namiętność do map. Wpatrywałem się godzinami w Południową Amerykę i Afrykę lub Australię, pogrążając się we wspaniałościach odkrywczych podróży. W owych czasach było jeszcze wiele miejsc pustych na ziemi, a jeśli które z nich wydawało mi się na mapie szczególnie ponętne (ale one wszystkie tak wyglądają), kładłem tam palec i mówiłem: »Pojadę tam, jak dorosnę«” – te słowa wypowiada w Jądrze ciemności Marlow, a powtarzał je często i sam Joseph Conrad. Dziś białych plam praktycznie nie ma już na mapach. Być może właśnie to sprawiło, że dostrzegliśmy, ile „pustych miejsc” jest w naszym najbliższym otoczeniu. Choć uporządkowaliśmy nasz świat i wytyczyliśmy ścieżki, wystarczy nieco tylko zboczyć z jednej z nich, by stanąć twarzą w twarz z czymś niewidocznym z naszej codziennej i bezpiecznej perspektywy. Do tej sytuacji nawiązuje hasło tegorocznej edycji Festiwalu Conrada – „Widzialne i niewidzialne”. Dyrektor programowy wydarzenia Grzegorz Jankowicz podkreśla, jak ważny jest tu spójnik „i”, który „oznacza, że widzialne zawsze idzie w parze z niewidzialnym, że w każdej chwili coś widzimy i zarazem czegoś nie widzimy, że widzialne i niewidzialne są ze sobą splecione, a splot ten wyznacza granice naszej percepcji”. Tak oto stajemy w obliczu najważniejszego chyba festiwalowego pytania postawionego przez dyrektora artystycznego Michała Pawła Markowskiego: „Kto […] decyduje, co widać, a czego nie widać? Kto ma władzę ukazywania niewidzialnego i skrywania widzialnego?”. Odpowiedzi poszukamy między 19 a 25 października podczas spotkań z pisarzami, w kinie i na wystawach, w czasie spotkań branżowych, a także na gali wręczenia Nagrody Conrada. Ze względu na sytuację epidemiczną będziemy spotykać się w formie hybrydowej – część wydarzeń zostanie w całości przeniesiona do sieci, inne będą odbywać się w krakowskich księgarniach i instytucjach kultury, a niektóre z nich będą dodatkowo transmitowane przez internet.
Nowa sytuacja komunikacyjna
Najważniejszym punktem programu głównego Festiwalu Conrada są oczywiście spotkania z pisarzami. Nie zabraknie ich i w tym roku, zostaną jednak przeniesione do sieci – rozmowy z twórcami obejrzymy na Facebooku Festiwalu Conrada, Facebooku „Tygodnika Powszechnego”, kanale YouTube KBF, a także na platformie PLAY KRAKÓW. Wydarzenie zainauguruje rozmowa z amerykańską pisarką chińskiego pochodzenia Sigrid Nunez, która opowie o bólu jednoczącym nawet międzygatunkowo: zarówno ludzi, jak i zwierzęta – chociaż tylko ci pierwsi potrafią o nim opowiedzieć. Następnie izraelski pisarz Etgar Keret skupi się nad dzisiejszymi predyspozycjami narracyjnymi twórcy, czyli innymi słowy nad tym, na jakie opowieści może sobie pozwolić współczesny pisarz. Kolejny festiwalowy dzień przyniesie spotkanie z rumuńskim twórcą Mateiem Vişniekiem, który zastanowi się, jaką wartość stanowi dla nas wolność – kiedy jest błogosławieństwem, a kiedy przekleństwem. Natomiast wschodząca gwiazda czeskiej literatury Bianca Bellová opowie o godzeniu się ze zmianami w otaczającym nas świecie i nieustającym znikaniu ludzi, rzeczy, a nawet konwenansów. Następnie wraz z Chantal Mouffe zwrócimy się w stronę konkluzji nieoczywistych – bo czy populizm może mieć siłę ocalającą? Francuska pisarka przedstawi na to mocne argumenty. Z Royem Jacobsenem wyruszymy w podróż na pewną fikcyjną wyspę na Morzu Norweskim, by tam przekonać się, czy życie z dala od nowoczesnych centrów społeczno-ekonomicznych sprawia, że ludzie stają się mniej ważni czy wręcz niewidoczni. Bohaterem jednego z festiwalowych spotkań będzie Kevin Barry, który opowie o ludziach zmuszonych do przeciągającego się oczekiwania na spóźniony prom i – co najważniejsze – o myślach kłębiących się w głowie w takich momentach zawieszenia. Wysłuchamy też refleksji islandzkiej dziennikarki radiowej Sigríður Hagalín Björnsdóttir, która zaduma się nad słowami służącymi do komunikacji, ale mającymi też niszczycielską moc. Z kolei Adeline Dieudonné zwróci naszą uwagę na niezwykle istotny aspekt doświadczenia przemocy, a także toksyczne relacje rodzinne i ich przepracowanie, natomiast rosyjska pisarka Maria Stiepanowa z zupełnie innej perspektywy pokaże, jak ważne są nasze korzenie i pamięć o przodkach. Jej rodak Wiktor Jerofiejew opowie o dwóch Rosjach: tej, którą znamy z przekazów medialnych, i tej dostępnej dla jej zwykłych mieszkańców, niewidocznej dla ludzi z zewnątrz. Ze wschodu przeniesiemy się wraz z Karlem-Markusem Gaussem do zapomnianych europejskich miast, by ocalić je za pomocą literatury. O życiu w dwóch kulturach i językach, a także o transferze między nimi opowie brytyjska pisarka tureckiego pochodzenia Elif Shafak. Irlandzka autorka i wykładowczyni Emilie Pine sięgnie z kolei po tematy niewygodne, o których często nie rozmawiamy, choć są obecne w życiu wielu ludzi, jak bolesne relacje z ojcem, trudne dzieciństwo, przemoc wobec kobiet czy bezpłodność. W końcu angielski śpiewak operowy Ian Bostridge przedstawi swoją trwającą ponad dekadę relację z jednym utworem – Podróżą zimową Franza Schuberta. Jej wielokrotne wykonanie inspirowało znakomitego tenora do ciągłych reinterpretacji dzieła, co przyniosło nieoczekiwane literackie efekty.
Po wybranych spotkaniach tradycyjnie głos zabierze publiczność. Tym razem pytania do autorów będziemy zadawać online tuż po transmisji wydarzenia – wszystkie szczegóły zostaną ogłoszone na profilu Festiwalu Conrada na Facebooku. To wyjątkowa okazja do bezpośredniej interakcji z twórcami w przyjaznej atmosferze. Warto z niej skorzystać!
Światy do przeczytania
Pisarze kopiują elementy naszego otoczenia i tworzą z nich własną literacką rzeczywistość – raz modelują ją tak, by przypominała dobrze nam znane realia, innym razem tworzą zupełnie fantastyczne alternatywy. Nie jest to jednak substytucja, lecz próba interpretacji tego, co nas otacza. Co zatem autorzy chcą nam pokazać? Szukając odpowiedzi na to pytanie, w ramach programu głównego wyruszymy w podróż po zakamarkach literackich światów polskich autorów: Marka Bieńczyka, Mikołaja Łozińskiego, Agnieszki Pajączkowskiej, Małgorzaty Rejmer, Joanny Rudniańskiej, Zyty Rudzkiej i Magdaleny Tulli. Nie będziemy jednak sami – w role przewodników wcielą się inni pisarze, dziennikarze czy badacze literatury. To oni w rozmowie z pisarzami podsuną nam klucze otwierające zupełnie nowe perspektywy interpretacyjne dobrze już znanych tekstów. Spotkania będą emitowane na Facebooku Festiwalu Conrada, Facebooku „Tygodnika Powszechnego”, kanale YouTube KBF, a także na platformie PLAY KRAKÓW.
Twarzą w twarz
W ciągu ostatnich kilku miesięcy zdążyliśmy się wprawdzie przyzwyczaić do obcowania z kulturą w sieci, jednak okazja do spotkania z autorami twarzą w twarz to dla książkowych moli prawdziwa przyjemność! Rozmowy wokół publikacji wydanych pod patronatem Krakowa Miasta Literatury UNESCO i wyróżnionych Nagrodą KMLU w ramach pasma towarzyszącego festiwalu odbędą się w krakowskich księgarniach kameralnych. Na początek porozmawiamy z Zośką Papużanką o obsesji obserwowania innych opisanej przez autorkę w książce Przez. Następnie Wit Szostak odkryje przed nami tajemnice notesów pełnych słów innych ludzi (Cudze słowa), a Igor Jarek zaprezentuje niecodzienne oblicze Nowej Huty z debiutanckiego zbioru opowiadań Halny. Wraz z Aleksandrą Lipczak przeniesiemy się z Krakowa do tej części Półwyspu Iberyjskiego, która nazywana jest po arabsku Al-Andalus, by prześledzić wielokulturową historię tego regionu – do rozmowy zainspiruje nas książka Lajla znaczy noc. W końcu zadumamy się na chwilę nad ludzkim losem pełnym wzlotów i upadków za sprawą Sromotnego przegrywu Adrianny Alksnin – rytm tego spotkania wyznaczy grający na bębnach Bruno Jasieński. Rozmowy z pisarzami będą również retransmitowane w sieci.
Romans literatury z filmem
Jak zdobyć materiał na świetny film lub serial? Wystarczy sięgnąć po współczesną prozę! Międzybranżowe spotkania online Word2Picture są doskonałą okazją do zacieśnienia współpracy literatów i twórców filmowych. A jak to wygląda w praktyce? O przekładaniu literatury na język filmu opowie Szczepan Twardoch w rozmowie z Anną Różalską i Łukaszem Maciejewskim – przy okazji zbliżającej się premiery serialu Król. Jacek Dukaj zdradzi natomiast, jak wyglądała praca przy produkcji serialu Kierunek: Noc. Gościem specjalnym tego spotkania będzie Tomek Bagiński.
Słowo na ekranie
Gdy rozmowy o książkach na ekranie już zaostrzą nasz apetyt, wybierzemy się do kina na festiwalowe pokazy filmowe o zabarwieniu literackim. Na początku zobaczymy niekonwencjonalną biografię jednego z festiwalowych gości zrealizowaną przez Stephane’a Kaasa. Dokumentowi Etgar Keret. Oparte na prawdziwej historii będzie towarzyszyć pokaz krótkometrażowego debiutu Inbala Pinto i samego Etgara Kereta – ich film Outside to przewrotna parabola życia w czasach pandemii koronawirusa. Następnie przyjrzymy się sylwetce jednej z najważniejszych myślicielek dwudziestego wieku i bohaterce filmu biograficznego W sprawie Susan Sontag w reżyserii Nancy D. Kates. Dziennik z podróży Piotra Stasika to z kolei spotkanie z 82-letnim fotografem Tadeuszem Rolkem, który podczas wakacyjnej podróży po Polsce w towarzystwie 15-letniego Michała zdradza chłopcu nie tylko tajniki swego warsztatu, ale i sporo uniwersalnych prawd o życiu. Następnie przeniesiemy się na Islandię dzięki obrazowi Biały, biały dzień Hlynura Pálmasona portretującemu osnutą mgłą opowieść o stracie, żalu i bezwarunkowej miłości. Wiatry historii z Wysokiej dziewczyny Kantemira Bałagowa zaniosą nas do Leningradu z 1945 roku – film rosyjskiego reżysera był inspirowany reportażem Swiatłany Aleksijewicz Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. Na koniec zobaczymy nagrodzony w Cannes obraz reżyserki Deniz Gamze Ergüven – jej debiutancki Mustang z 2015 roku był szeroko dyskutowany w kontekście sytuacji kobiet w Turcji. Filmy będziemy oglądać od poniedziałku do piątku w Kinie Pod Baranami, a tydzień później te same obrazy zobaczymy na stronie www.e-kinopodbaranami.pl.
Zobaczyć od nowa
Przed kinem warto wybrać się na festiwalowe wystawy! W galerii Domu Norymberskiego zobaczymy ekspozycję inspirowaną życiem i twórczością niemieckiej awangardowej baronessy zatytułowaną Lady Dada. Elsa von Freytag-Loringhoven. Podejrzymy też noblistkę na bardzo osobistych fotografiach – wystawę Olga Tokarczuk w obiektywie Danuty Węgiel zobaczymy w Piwnicy pod Baranami. Czas na dwie propozycje dla wielbicieli ilustracji książek dla dzieci (a takich nie brakuje!). W Żydowskim Muzeum Galicja obejrzymy wybór prac wybitnego polsko-żydowskiego ilustratora Jana Marcina Szancera (Szancer, wyobraź sobie!), a w Pawilonie Wyspiańskiego – najbardziej znane ilustracje i rysunki Daniela Mroza do wierszy Ludwika Jerzego Kerna (Bajki, bajki, bajki…). Usatysfakcjonowani będą zarówno dorośli, jak i dzieci!
Czas zabaw
A skoro o dzieciach mowa, to dla nich również mamy garść festiwalowych propozycji. Dla najmłodszych przygotowano naukę leżakowania z opowiadaniami Toona Tellengena, (nie)zwyczajne warsztaty z Anną Świątek czy potworny spacer z Joanną Gusztą i Przemkiem Liputem. Nieco starsze dzieci przeprowadzą językowe śledztwo z Michałem Rusinkiem, rozwiążą zagadkę gry terenowej Do kogo należy woda? i dowiedzą się co nieco o kopistach i plagiatorkach. „Starszaki” wezmą też udział w warsztatach tworzenia światów z Jakubem Woynarowskim. Wydarzenia dla dzieci odbędą się stacjonarnie – godziny i miejsca spotkań ze względów epidemicznych zostaną podane przed rozpoczęciem festiwalu.
***
Na koniec odkryjemy literackie nowe lądy. Podczas transmitowanej online Gali Festiwalu Conrada w Centrum Kongresowym ICE Kraków spotkamy się z twórcami nominowanymi do Nagrody Conrada przeznaczonej dla autorów, którzy w ubiegłym roku wydali swoją pierwszą książkę, i – co najważniejsze – poznamy jej laureata. Wysłuchamy też głosów utytułowanych i wielokrotnie wyróżnianych literatów. Pierwszy odczyt podczas specjalnej transmisji wygłosi Elif Shafak, drugi odbędzie się na żywo w ICE Kraków – nazwisko prelegenta jest jeszcze owiane tajemnicą, możemy natomiast zdradzić, że czeka nas ekscytująca niespodzianka! (Anna Mazur, miesięcznik „Karnet”)