W stronę Xenopolis. Spotkanie z Krzysztofem Czyżewskim

Jak w boleśnie podzielonej wspólnocie przełamać paraliż wzajemnych uprzedzeń i niechęci? Dlaczego słabe centrum wzmacnia granice i buduje zasieki? Czym jest dzisiaj „pogranicze” i jakich pytań nie wolno tam zadawać? Wreszcie, co to znaczy „zabić most” i dlaczego „bieda temu, kto wyrusza i nie powraca”? Zapraszamy na spotkanie z Krzysztofem Czyżewskim, praktykiem idei, pisarzem, tłumaczem, redaktorem, reżyserem, autorem książki W stronę Xenopolis przygotowanej przez Wydawnictwo MCK.

Najobszerniejszy jak dotąd wybór twórczości eseistycznej Krzysztofa Czyżewskiego umiejscawia Europę Środkową w samym środku najważniejszych dla współczesnego świata pytań i problemów: kryzysu wspólnotowości, pogłębiających się podziałów i coraz ostrzejszych wojen kulturowych.

Dla współtwórcy Ośrodka „Pogranicze” Europa Środkowa nie jest tylko geopolityką i nie ma – jak chciał Peter Handke – znaczenia „wyłącznie meteorologicznego”. Jawi się bardziej jako etos i postawa, która wykorzenieniu przeciwstawia przynależność, kompleksowi prowincjonalizmu – siłę prowincji, a ostro zarysowanym granicom – przestrzeń przenikania i współistnienia.

Czyżewski zawzięcie poszukuje żywej i wychylonej ku przyszłości, scalającej narracji, zdolnej stworzyć przeciwwagę narodowych mitów, tak silnie określających naszą rzeczywistość w ostatnich dwóch stuleciach. W leksykonie najważniejszych dla niego pojęć znajdują się zapomniane słowa, takie jak „agora”, „pogranicze”, „obcowanie”, „tkanka łączna” czy magiczny „neimar” – budowniczy mostów.

W swoich eseistycznych peregrynacjach podąża po mapie wyznaczonej przez outsiderów, wygnańców i kontestatorów, wędrownych artystów czy niesfornych intelektualistów, dla których Europa pozostawała i pozostaje ciągle niezrealizowanym w pełni projektem. Często przywołuje Mickiewicza, Vincenza, Rotha, Stempowskiego, Giedroycia, Kołakowskiego, Tischnera, Barańczaka, Venclovę, a nade wszystko Miłosza, którego jest wyjątkowym i wnikliwym czytelnikiem.

Gorzkie refleksje, jakie wyciąga z historii XIX i XX wieku, nie pozwalają mu być niewinnym flâneurem zachwyconym urokami Nowego Jorku, Berlina czy Wiednia. Częściej zabiera czytelnika w podróż po europejskich peryferiach: do rumuńskiej Timisoary, kawiarni w siedmiogrodzkim Sybinie, do Czerniowiec – miasta „tańczącego na wzgórzach” na rubieżach dawnej monarchii habsburskiej, Wilna czy Krasnogrudy i Sejn, z którym związał swoje życie.

Uwaga ciągnie go też w rejon europejskiego „epicentrum burz”. – do Kosowa i Bośni, które opisuje tuż po tragicznym konflikcie na początku lat 90. ubiegłego wieku. W pełniejszym zrozumieniu historii tych miejsc, gdzie „nikt nie może mieć racji i nikt nie może być jej pozbawiony”, pomagają mu Rebeca West, Edith Durhan, Ivo Andrić, Danilo Kiš, Maria Todorova, Robert Kaplan, Drago Jančar czy Roger Cohen.

Przygląda się niewinnym współczesnym ideom i utopiom, które lubią się ziszczać, bada nacjonalistyczne resentymenty, podważa narodowe mity i tropi upiory wzgardzonej pamięci. Nie tęskni za zbiorowością, lecz za spotkaniem. Z historii, opowieści i ludzkich losów tka wyjątkowy palimpsest, będący próbą zrozumienia teraźniejszości, o kształcie której w coraz większym stopniu – jak twierdzi – będzie decydowało spotkanie z Innym. Szuka źródeł, bo kto nie widzi początku, mówi Czyżewski, ten kocha złudzenia. Sięgając do środkowoeuropejskich tradycji dialogu, twórczości wybitnych ludzi pogranicza, a także praktyk kulturowych realizowanych przez sejneńskie „Pogranicze”, pisze jedyną w swoim rodzaju opowieść o budowaniu „tkanki łącznej”, opartą na autorskich koncepcjach „etosu amatora”, „małego centrum świata” i „kultury głębokiej”.

Sam o sobie mówi tak: „Jestem praktykiem idei, działam w żywiole społeczności pogranicza, z dala od kawiarnianych i akademickich dysput. Co dla nich jest odległym mitem, przyprószonym nostalgią i czasem dawno minionym, dla mnie jest rzeczywistym tu i teraz, nową prowincją do zagospodarowania, przyszłością do ukształcenia, pamięcią, której nie da się za-nie-pamiętać”.

Książka ukaże się jako 14. tom serii Biblioteka Europy Środka pod redakcją prof. Jacka Purchli.