Laboratorium rzeczywistości
Szacuje się, że na świecie jest ok. 7 tys. języków. Czy taka mnogość kodów sprzyja opisywaniu rzeczywistości, czy raczej utrudnia jej zrozumienie?
„Do tej pory staraliśmy się pokazywać, jak o rzeczywistości mówić. Teraz postaramy się, dzięki naszym autorom i naszym czytelnikom, powiedzieć, czym jest literatura jako rzeczywistość, albo dokładniej: jak rzeczywistość się staje dzięki literaturze” – zapowiada Michał Paweł Markowski, dyrektor artystyczny Festiwalu Conrada. Podczas 11. edycji krakowskiego święta literatury w dniach 21-27 października zwrócimy się właśnie ku rzeczywistościom (koniecznie w liczbie mnogiej!), które odpowiadają różnym sposobom widzenia i rozumienia świata. Przełamiemy dualistyczny podział na świat rzeczywisty i fikcję literacką, a także zastanowimy się, jak słowa oddziałują na nasze otoczenie. „Żyjemy w takiej rzeczywistości, jaką sobie w słowach przyszykujemy, i nie chodzi tylko o to, że rzeczywistość zmienia się wedle narodowych języków. Chodzi bowiem o to, że ci, którzy podobnie myślą, czują i mówią, żyją w podobnej rzeczywistości, ci zaś, którzy nie mogą się co do najważniejszych spraw zgodzić, mieszkają w rzeczywistościach różnych” – dodaje Markowski.
Lekcje czytania, spotkania, wykłady, pokazy filmów, wystawy, a nawet warsztaty dla dzieci to (całkiem rzeczywiste) wydarzenia tegorocznego Festiwalu Conrada. Kierujcie swoje kroki do centrum festiwalowego w Pałacu Czeczotka – tam odbędzie się większość spotkań z autorami wpisanych do programu głównego festiwalu. Tam też znajdziecie księgarnię festiwalową oraz półkę Drugiego Życia Książki. Wydarzeń towarzyszących szukajcie natomiast w Pawilonie Wyspiańskiego, pawilonie Powiśle 11, Goethe-Institut, Kinie Pod Baranami, krakowskich księgarniach kameralnych, filiach Biblioteki Kraków i muzeach.
Siedem wymiarów rzeczywistości
Rzeczy, słowa, obrazy, idee, relacje, miejsca i postaci to rozmaite aspekty rzeczywistości, ale też hasła przyporządkowane poszczególnym dniom w programie głównym festiwalu, wokół których będą się toczyć dyskusje zaproszonych gości. Podczas inauguracyjnego wykładu mistrzowskiego profesor Uniwersytetu Śląskiego Ryszard Koziołek wprowadzi nas w tematykę atrybutów kreujących świat przedstawiony w prozie Josepha Conrada. Kanadyjski pisarz Bill Gaston opowie o literackim ocalaniu ze zgliszcz tego, co najważniejsze – niekiedy bowiem trzeba dopuścić się dewastacji pewnej formy rzeczywistości, by w jej miejscu mogło pojawić się coś nowego. Tworzenie narracji, które krążą wokół ludzi, a nie miejsc czy rzeczy, jest natomiast specjalnością Zyty Rudzkiej – podczas spotkania W różnych rolach głównych autorka opowie o swoich strategiach pisarskich. Wraz z Jackiem Dukajem przyjrzymy się nowoczesnym formom przekazu, które coraz częściej zastępują słowo pisane, i zastanowimy się, jaka będzie przyszłość obrazów i tekstów wobec szybkiego rozwoju nowych mediów. A może słowa przetrwają jako narzędzie używane przez władzę do zniewalania mas, ale też najskuteczniejszy oręż w walce z rządzącymi – jak ma to miejsce w powieściach rosyjskiego pisarza Dmitrija Bykowa? Cyrkowe obrazy obecne w książkach Jáchyma Topola pokażą, że miejsce rozrywki jest niekiedy najlepszą przestrzenią dla poznawczego odwyku. Wraz z hiszpańską autorką Almudeną Grandes trafimy z kolei w oko cyklonu, by po chwili pozornego spokoju dać się porwać huraganowi historii. Stąd blisko już do doświadczenia braku, o którym pisze Mariusz Szczygieł – w tomie reportaży Nie ma nieobecność jest nie jakąś abstrakcyjną ideą, ale realną przyczyną cierpienia ich bohaterów. Inną formą zadawania bólu, o której pisze szwajcarska autorka i dziennikarka Mona Chollet, jest przemoc – doświadczana w różnych relacjach osobistych i społecznych. Powrót do źródeł wykluczenia odbędziemy z Didierem Eribonem – francuski pisarz w książce Powrót do Reims opisuje swoje dzieciństwo w kontekście aktualnych również dzisiaj zjawisk polityczno-społecznych. Zadamy sobie też pytanie o granice twórczości – o wolności w literaturze opowie nigeryjska twórczyni Chimamanda Ngozi Adichie.
Nierzeczywiste światy
Nie tylko realne światy, ale również fantastyczne czy alternatywne uniwersa staną się tematem festiwalowych spotkań. W 50. rocznicę lądowania człowieka na Księżycu wybierzemy się w wyobrażoną podróż na Srebrny Glob podczas dyskusji Veroniki Janatkovej, reżyserki filmu Bilet na Księżyc, i Andrew Smitha, autora wydanej w tym roku książki Księżycowy pył. Podczas spotkania z Gáborem T. Szántó poznamy alternatywne losy Franza Kafki, który po terapii u Zygmunta Freuda rzucił pisanie i został ogrodnikiem. Wnikliwie przyjrzymy się też rzeczywistości, która nas otacza – Krzysztof Środa i Urszula Zajączkowska przekonują bowiem, że na co dzień nie dostrzegamy w naszym najbliższym środowisku obecności istnień innych niż my sami.
Życie w obrazkach
Komiks lokuje się gdzieś pomiędzy literaturą a sztukami wizualnymi. Nie oznacza to jednak, że został wyrzucony na antypody współczesnej sztuki. Wręcz przeciwnie, cieszy się dużą popularnością w Polsce i na świecie. Potwierdzi to Pasmo Komiksowe na Festiwalu Conrada, któremu przyświeca idea ukazania bogactwa tego świata. O tradycji gatunku w Polsce na przestrzeni ostatnich stu lat opowiedzą Adam Rusek i Michał Traczyk. Do czytania komiksów z Dalekiego Wschodu, Ameryki Łacińskiej i krajów obszaru rosyjskojęzycznego – publikacji ciągle słabo znanych czy wręcz nieodkrytych w naszym kraju – zachęcą Radosław Bolałek, Bartosz Rabij i Paweł Timofiejuk. Niekwestionowanymi bohaterkami pasma będą polskie autorki Anna Krztoń, Maria Lengren i Elżbieta Żukowska, które opowiedzą o komiksach tworzonych przez kobiety. Podczas spotkania poświęconego najbardziej ptasiej historii obrazkowej na świecie, czyli Audubon. Na skrzydłach świata, zapytamy jej autora, Jérémiego Royera, czym komiks różni się od filmu i reportażu.
Berlin Calling
Czy wyciągnęliśmy lekcję z dwudziestowiecznej historii Europy? A może nie nauczyliśmy się niczego i właśnie wykonujemy nasz ostatni taniec na wulkanie? Podczas tegorocznej edycji Festiwalu Conrada specjalnie miejsce – obok Krakowa – zajmie stolica Niemiec. W ramach Pasma Berlińskiego zatytułowanego Berlin międzywojnia. Preludium do katastrofy przyjrzymy się losom tego miasta z okresu „złotych lat” – z jego ówczesnymi nastrojami polityczno-społecznymi, wolnością artystyczną, względną swobodą obyczajową i nieokreślonym niepokojem. Właśnie taki obraz metropolii wyłoni się podczas spotkania Berlin/Babilon z Arne Jyschem i Anną Kierejewską, którzy podejmą się próby wskazania analogii pomiędzy latami 20. XX wieku a współczesną sytuacją na świecie. Kerstin Decker i Holger Teschke opowiedzą natomiast o doświadczeniach emigracji, do której zmuszeni byli niemieccy Żydzi po dojściu Hitlera do władzy. Nie zabraknie też współczesnych obrazów niemieckiej stolicy – zobaczymy je na ekranie w Muzeum Inżynierii Miejskiej podczas seansu pierwszego sezonu serialu Babylon Berlin, którego akcja została zainspirowana książką Volkera Kutschera Śliska sprawa.
Rynkowe perypetie
Wydarzenia przeznaczone dla branży literackiej cieszą się niesłabnącą popularnością wśród festiwalowych gości zawodowo związanych z książkami – to ważny punkt programu towarzyszącego Festiwalu Conrada. W ramach tegorocznych Przemysłów Książki nie tylko spotkamy uczestników sektora literackiego, ale też pokusimy się o sprawdzenie, jakie przestrzenie i rzeczywistości zajmuje dziś literatura. Pomoże w tym analiza raportu Dramat i życie poświęconego krakowskiemu polu literackiemu podczas spotkania otwartego dla całej społeczności festiwalowej – wnioski z badań przedstawią Anna Fiń i Monika Miszczuk-Wereszczyńska.
Word2Picture
Nowością na tegorocznej edycji festiwalu jest wydarzenie, które połączy branżę literacką i filmową. Word2Picture to m.in. pitching nowości wydawniczych dla producentów filmowych, warsztaty dla filmowców dotyczące specyfiki rynku wydawniczego, a także masterclass scenariuszowy. Celem tych spotkań jest zacieśnienie współpracy, a także wymiana informacji między wydawcami i filmowcami – kto wie, może na Festiwalu Conrada narodzi się pomysł na kolejną świetną adaptację? A jak taka współpraca wygląda w praktyce? Podczas otwartego spotkania Co czyni książkę filmową? opowiedzą o tym autor Jakub Żulczyk oraz producentka filmowa i serialowa Izabela Łopuch – oczywiście na przykładzie Ślepnąc od świateł.
Conrad kameralnie
Podczas Festiwalu Conrada nie sposób nie wstąpić do krakowskich księgarni kameralnych i bibliotek, które przygotowały własne propozycje wydarzeń dla festiwalowiczów. Spotkania z pisarzami Kamilą Pieńkos, Martą Sapałą, Olgą Gitkiewicz, Agnieszką Taborską i Jackiem Dukajem, a także z redaktorkami „Non-fiction – nieregularnika reporterskiego”, a nawet japońską literaturą prosto z wydawnictwa Tajfuny – to tylko niektóre atrakcje pasm Conrad w księgarniach i Conrad w bibliotekach.
***
Festiwalowi będą też towarzyszyć wystawy: Idzie młodość! I Grupa Krakowska w Kamienicy Szołayskich, PIO Kaliński. Historie niedokończone w Muzeum Etnograficznym oraz instalacja multimedialna Gabinet w Muzeum Inżynierii Miejskiej. Spotkania pod patronatem Krakowa Miasta Literatury UNESCO zostaną poświęcone twórcom związanym z Krakowem, m.in. Marii Jaremie, Annie Świrszczyńskiej i Marcinowi Wilkowi. Dla dzieci, ich rodziców i opiekunów przygotowano natomiast pasmo wydarzeń pełne warsztatów czy koncertów, które podczas wspólnej zabawy połączą pokolenia. Wisienką na torcie będzie przyznanie Nagrody Conrada za najlepszy debiut prozatorski w 2018 roku. Z niecierpliwością czekamy na nowych Conradów! Równolegle z festiwalem odbędą się też 23. Międzynarodowe Targi Książki w Krakowie (patrz s. 10).
Mnogość języków i światów, gatunków i form – zanurzcie się w wyjątkowej festiwalowej rzeczywistości! (Anna Mazur, „Karnet”)
